نحوه انجام آزمایش خاک کشاورزی + تفسیر نتایج

یکی از بحران هایی که در کشور با آن مواجه هستیم استفاده بیش از حد از کود و سم می باشد. که آن را به یکی از بزرگترین معضلات کشاورزی تبدیل کرده است. استفاده بی رویه از کودها، نه تنها هزینه ی گزافی را برای کشاورز به همراه دارد بلکه مصرف و تجویز غلط از طرفی موجب غیر سالم شدن محصولات کشاورزی می شود و اثرات جبران ناپذیر برای خاک در بر دارد.

امروزه میدانیم که کشاورزی بدون استفاده از انواع کودها در خاک های کشوری مثل کشور ما که مواد آلی کمی دارد امکان پذیر نیست، بنابراین تنها راه حلی که به نظر مشکل گشاست، استفاده از آزمایش خاک کشاورزی است.

ورود به صفحه آموزش کشت زعفران در خاک

هدف از آزمایش خاک کشاورزی چیست؟

هدف اصلی از آزمایش خاک تعیین عناصر موجود در خاک، شناخت نوع خاک، نوع بافت آن و اطلاعاتی از این دست می باشد. عموما اطلاعاتی که برای آماده سازی زمین قبل از کاشت یا احداث باغ نیاز است شامل:

هدایت الکتریکی یا ای سی (Ec)

اسیدیته خاک یا پی اچ  (Ph)

بافت خاک

آهک (Tnv)

ماده آلی

عناصر ماکرو یا پر مصرف ( نیترات یا ازت، فسفر و پتاسیم)

عناصر میان مصرف (کلسیم، منیزیوم و گوگرد)

عناصر میکرو یا کم مصرف (آهن، روی، منگنز، مس، بور)

سدیم

نسبت جذب سدیم (Sar)

زمان نمونه برداری آزمایش خاک کشاورزی

بهترین زمان برای انجام آزمایش خاک اول بهار و اواخر پاییز است. آنالیز خاک کشاورزی در بهار، اطلاعات مناسبی را از نظر عنصر مهم نیتروژن را می دهد. آزمایش پاییز نیز به جهت فراهم کردن مواد مغذی مورد نیاز و امکان افزودن کود و زیر و رو کردن با خاک بسیار مفید است.

دقت کنید نمونه برداری باید در زمانی انجام شود که خاک گاورو باشد، به عبات دیگر خاک گل نباشد یا خیلی خشک نباشد.

نمونه آزمایش خاک کشاورزی باید قبل از کوددهی به زمین گرفته شود. نمونه برداری بهتر است بعد از برداشت محصول انجام شود.

در گیاه زراعی مانند زعفران بهتر است نمونه برداری و آزمایش خاک هر دو سال یک بار تکرار شود تا بتوان وضعیت خاک را به درستی سنجید.

 ابزار مورد نیاز

سطل پلاستیکی (دقت کنید قبلا با این سطل به زمین کودی داده نشده باشد)

مته یا بیل یا حتی بیلچه

کلنگ یا کاردک

کیسه پلاستیکی

برچسب نمونه برداری (میتونید از یک کاغذ هم استفاده کنید.)

آزمایش خاک کشاورزی و نمونه گیری از خاک مزرعه 

شیوه ی نمونه گیری برای آزمایش خاک کشاورزی از مزارع بسیار سادست. ابتدا زمین مورد نظرتان را براساس نوع بافتی که دارد و شیب و محصولات متفاوتی که در زراعت قبلی کشت شده، رنگ، ميزان فرسايش، نوع محصول به قطعات یکسان جدا می کنیم.

5سانت از روی خاک را کنار میزنیم. یک چاله به عمق 30سانتی متری میکنیم. دیواره ی چاله را به ضحامت 3 سانتی متر می خراشیم، بابیل تمام خاک را به آرامی بر میداریم و در یک سطل می ریزیم( دقت کنید که فقط خاک خراشیده شده را داخل سطل ریخته شود).

برای باردوم از همان عمق 30 سانتی تا60سانت چاله را عمیق تر میکنیم و مثل عمق 30سانتی دیواره را خراش می دهیم. توجه کنید این نمونه را با نمونه قبلی در دو سطل جدا بریزید. (برای محصولاتی که ریشه ی آنها تا عمق کمتر از 30سانت پیش میرود نمونه برداری از عمق 60-30 نیازی ندارد. ولی برای محصولی چون زعفران نیاز به هر دو عمق 0-30 و60-30 می باشد)

حتما سنگ و کلوخه ها را از نمونه ها بردارید و ترجیحا نمونه ها عاری از خار و خاشاک باشد.

 الگوهای نمونه برداری

به چند طریق می توانید نمونه برداری راانجام دهید:

سیستمیک

غیر سیستمیک

تصادفی

دقیق ترین و راحت ترین روش، روش غیر سیستمیک می باشد. در قطعه هایی که از نظر بافت و شیب و فرسایش خاک و سایر عوامل تقسیم شده اند باید به طور جدا گانه، طبق الگوی مارپیچی، Z، W، N نمونه برداری انجام شود.

فرض کنید شکل زیر زمین شما باشد:

برای گرفتن آزمایش خاک از هر قسمت باید به طور جداگانه الگوی حرکت خود را اجرا کنید و نمونه خاک جمع آوری کنید. حداقل 8نمونه خاک برای هر قسمت گرفته شود.

اگر 8 نمونه خاک از عمق 30سانتیمتری قطعه 1 جمع آوری کردید باید آنها را در یک سطل بریزد و به خوبی ترکیب کنید. توجه کنید که خاک از سطل بیرون نریزد. خاک برداشت شده باید خشک باشد و رطوبت خاک باید گرفته شود.

از کل محتوای خاک قطعه 1 به عمق 30 سانتی متر 750تا1000گرم خاک را در کیسه پلاستکی ریخته و در آن را به خوبی می بندیم. روی کیسه با برچسب اطلاعات زیر را قرار می دهیم.

نام زارع

نام نمونه بردار

اسم مزرعه

محل مزرعه

جنس خاک

نوع محصول

محصول مورد کشت در آینده

کشت قبلی

عمق نمونه برداری

چند نکته برای نمونه برداری دقیق تر

نمونه های قطعه های مختلف را به هیچ وجه با یکدیگر مخلوط نکنید.

حتما از سطل و ابزاری که تمیز باشن استفاده کنید.

دقت کنید که نمونه ی که برمیدارید از گوشه های زمین، پرچین، انبار نگهداری کود دامی فاصله ی لازم را داشته باشد.

قبل از نمونه برداری به زمین کود ندهید.

تفسیر آزمایش خاک کشاورزی

در بالا یک نمونه از آزمایش خاک کشاورزی را مشاهده می کنید به ترتیب از سمت راست به بررسی عناوین این آزمایش خاک می پردازیم:

 Physical tests(فیزیک خاک)

این بخش فیزیک خاک را باتوجه به آزمایش خاک کشاورزی شما مشخص می کند. منظور از فیزیک خاک نوع بافت خاک می باشد. دانستن بافت خاک به شما می گوید که خاک مزرعه شما حاصلخیز است یا خیر؟ مناسب کشت چه محصولاتی می باشد؟ درواقع بافت خاک مشخص می کند هرکدام از ذرات معدنی تشکیل دهنده، به چه مقدار در خاک موجود می باشد.

 C (clay) یا رس

رس ریزترین جزء خاک می باشد. قدرت جذب ونگهداری آب در آن بالا است. نفوذپذیری صفریا ناچیزی دارد.

 S (sand) یا شن

درشت ترین ذره خاک است قدرت نگهدار ی آب در آن کم است اما نفوذپذیری بالایی دارد.

 Si (silt) یا سیلت

از لحاظ اندازه حدواسط رس و شن است و خصوصیات آن هم دقیقا مابین دو ذره شن و رس می باشد.

 Text (texture) یا بافت خاک

بافت خاک براساس درصد هرکدام از این سه ذره با توجه به مثلث خاک تشخیص داده می شود. 12 نوع بافت خاک وجود دارد که در این نمونه آزمایش بافت خاک از نوع لومی شنی(sand loam) می باشد.

Gyps. (gypsum)

این بخش به بیان مقدار گچ موجود در خاک اشاره می‌کند. گچ به سبب اینکه دو عنصر کلسیم و گوگرد را در خود جای‌داده است برای خاک مفید است، البته مقدار آن نباید از حد مجاز تجاوز کند.

گچ موجود در خاک موجب اصلاح و بهبود ساختار خاک می‌شود و در خاک‌های سدیمی باعث کاهش مقدار شوری می‌شود

k (پتاسیم)

گیاهان از طریق منافذی که بر روی برگ های آنها قرار دارد و روزنه نام دارد با محیط پیرامون ارتباط برقرار می‌کنند.

پتاسیم نقش مهمی در باز و بسته کردن روزنه ها دارد و با بستن روزنه ها در شرایط تنش مانع از خروج آب از گیاهان می شود و به این ترتیب موجب مقاومت گیاه در برابر تنش هایی مثل خشکی و کم آبی می شود.

500-300 ppm پتاسیم در هر کیلوگرم خاک عموماً مقدار مناسبی از پتاسیم موجود در خاک می باشد.

P (فسفر)

فسفر یکی از عناصر اصلی موجود در خاک می‌باشد. مقدار آن بین 0.1 تا ۳ گرم در کیلوگرم خاک متفاوت می‌باشد. فسفر در گیاه در انتقال انرژی تأثیر زیادی دارد و یکی از عناصر موجود در ساختار پروتئین‌ها می‌باشد. عنصر فسفر در تشکیل بذر و زود رسی محصول نقش دارد.

N (نیتروژن)

نیتروژن یکی ازعناصر ماکرو و اصلی مورد نیاز بیشتر گیاهان است. بیشترین بازدهی نیتروژن در گیاه در زمان بلوغ گیاه می باشد که برگ ها بزرگ شدند و ریشه ها رشد کافی کرده اند.

نیتروژن در گیاه در تشکیل پروتوپلاسم سلولی و اسیدنوکلئیک ها نقش دارد.

اگر کمبود شدید نیتروژن در خاک وجود داشته باشد موجب کم رشدی، زردی برگ ها به خصوص برگ های پیر می شود.

نیتروژن در کودهایی از قبیل اوره، نیترات آمونیوم و فسفات آمونیوم موجود می باشد.

شکل آلی آن هم در کودهای دامی پوسیده، خون خشک و برگ پوسیده موجود است. مقدار آن زمانی برای گیاهان کافی است که حداقل 0.2 درصد در خاک موجود باشد.

OC (مواد آلی موجود در خاک)

ترکیبات کربنی خاک در طی یک چرخه با قرار گرفتن تحت فشار، گرما و فعالیت میکروارگانیسم ها به مواد آلی ترکیب شدند.

هیومیک اسید، فولیک اسید و کودهای دامی  همگی جزئی از مواد آلی می باشند مواد آلی خاک هم یکی از پارامترهای موثر در حاصلخیزی خاک یا CEC و ظرفیت تبادل کاتیونی می باشد که می تواند خاکهای فقیر که مواد آلی کافی برای کشت و کار ندارند را اصلاح کند.

CEC (ظرفیت خاک در تبادل کاتیون ها)

این پارامتر در این برگه ی آزمایش خاک کشاورزی بررسی نشده اما یکی از پارامترهای مهم در خاک ظرفیت تبادل کاتیونی می باشد.

در واقع این پارامتر نشان می دهد که خاک تا چه اندازه می‌تواند عناصر کاتیون یا عناصری که دارای بار مثبت هستند را جذب و نگهداری کند.

در واقع میزان حاصلخیزی خاک را با این پارامتر می‌سنجند. عموما خاک هایی که رسی هستند دارای ظرفیت تبادل کاتیونی بالاتری می باشد.

TNV ( آهک خاک)

این پارامتر در آزمایش خاک کشاورزی میزان آهک و کربنات های موجود در خاک را نشان میدهد. به طور کلی وجود حداکثر ۳ درصد آهک در خاک قابل تحمل برای گیاهان است و فوایدی مثل بهبود ساختار خاک، تنظیم ph در خاک های که اسیدی هستند را هم دارد؛ بیشتر از این مقدار مانعی برای رشد به وجود می آورد.

PH (اسیدی یا بازی بودن خاک)

میزان اسیدی یا بازی بودن خاک یا میزان اسیدیته خاک را با ph متر می سنجند.

اگر میزان ph خاک زیر ۷ باشد خاک اسیدی و اگر بالای ۷ باشد خاک قلیایی است.

اهمیت ph خاک در این مورد است که حلالیت بسیاری از عناصر وابسته به ph میباشد. عموماً بیشتر عناصر غذایی در ph اسیدی بین 6.5-5.5  جذب گیاه می‌شوند.

بنابراین اگر خاک شما قلیایی باشد باید اقدام مناسبی در جهت اصلاح خاک انجام بدید.

در هر صورت زمانی که خاک خیلی اسیدی باشد عناصر پرمصرف مثل نیتروژن، پتاسیم و فسفر به خوبی جذب نمی شود؛ اگر خاک بیش از اندازه قلیایی باشد عناصر کم مصرف مثل آهن و روی جذب خوبی ندارد.

EC (شوری خاک)

شوری خاک آزمایش خاک کشاورزی در آزمایشگاه به وسیله EC متر سنجیده می‌شود و تحت عنوان هدایت الکترونیکی نامیده می شود.

در واقع هدایت الکترونیکی خاک نشان می دهد که چه میزان از یون های مختلف در خاک حل شدند و شوری خاک را تشکیل داده اند. هر چقدر شوری خاک بیشتر باشد خاک برای کشت گیاهان نامناسب تر است.

SP (درصد اشباع خاک)

درصد اشباح خاک در ازمایش خاک کشاورزی پارامتری است که نشان می دهد ۱۰۰ گرم خاک چه مقدار آب را جذب می‌کند تا به حد اشباع برسد.

وجود آب در خاک در سه سطح دسته بندی می شود:

اولین حالت پژمردگی می باشد؛ در این زمان رطوبت خاک بسیار پایین می باشد و بیشتر منافذ خاک از هوا پر شده است.

حد دوم حالت ظرفیت زراعی می باشد؛ یعنی آب به اندازه مناسب در دسترس گیاه قرار دارد. در این حالت منافذ خاک به طور متناسب از آب و هوا پر شده اند.

حد سوم حالت اشباع می باشد. در حالت اشباع تمامی منافذ موجود در خاک از آب پر شده و هیچ هوایی در خاک وجود ندارد.

در اختیار داشتن درصد اشباع برای ارائه برنامه کودی و آبیاری بسیار مفید می باشد.

بررسی نقش عناصر ریز مغذی در پارامترهای  آزماش خاک

تمام عناصر ریز مغذی به مقدار خیلی کم برای مصرف گیاهان مورد نیاز است ام همن مقدار کم در صورت نبود باعث ایجاد اختلال در رشد گیاه می باشد.

Fe (آهن)

مقدار جذب آهن وابسته به ph خاک می باشد. میزان آهن مورد نیاز در خاک بستگی به نوع گیاهی که کشت شده و روش کاشت متفاوت است اما بهتر است میزان آهن موجود در خاک بین بازه ۱۰ تا ۱۵ ppm باشد.

وظیفه آهن بیشتر در ساخت کلروفیل (یکی از اجزای موثر در فرایند فتوسنتز)، تثبیت نیتروژن و انتقال انرژی است.

اگر میزان آهن در خاک کم باشد علائمی مانند کلروز شدن برگ ها در گیاهان دیده می شود.

میزان اضافی آهن در خاک به شکل نقطه های قهوه ای رنگ در برگ های پیر گیاه دظاهر می شود.

یکی از علل کمبود آهن در خاک وجود بیش از اندازه عنصر روی می باشد؛ زیرا روی از جذب آهن جلوگیری میکند.

Zn (روی)

روی در تولید بذر گیاهان، تولید اکسین که یک هورمون گیاهی است، در رشد گیاه و در ساختمان آنزیم های گیاهی نقش دارد.

روی موجب افزایش میزان پروتئین در دانه ی غلات شده و همچنین مسمومیت حاصل از وجود بیش از اندازه بر و کادمیوم را کاهش می دهد.

روی عنصر پتاسیم را در سلول های نگهبان روزنه -که وظیفه باز و بسته کردن روزنه های روی برگ گیاهان را بر عهده دارد- نگه می دارد و از این طریق به صورت غیر مستقیم در زمان باز بودن روزنه نقش مهمی را ایفا می کند.

کم بود روی بیشتر در خاک های قلیایی و آهکی دیده می شود. تاثیرات کمبود روی به صورت کاهش مقدار فتوسنتز و به این ترتیب کاهش عملکرد محصولات کشاورزی بروز می کند.

علائم کمبود آن در گیاه به شکل کلروز رگبرگ ها و کاهش رشد شاخه های جوان ظاهر میشود.

Mn (منگنز)

منگنز جوانه زنی و بلوغ گیاه را تسریع می کند. اگر مقدار منگنز در خاک کمتر از ۱۰ ppm باشد باعث ایجاد محدودیت در رشد گیاه می‌شود. کمبود منگنز به صورت کلروز برگ ها نشان داده میشود.

Cu (مس)

عنصر مس در فرایند انتقال الکترون در کروپلاست (اندامکی در گیاه که فرایند فتوسنتز در آن اتفاق می افتد) و فعالیت های آنزیمی گیاهان نقش دارد.

کمبود مس در گیاه موجب از بین رفتن شادابی و بی رنگ شدن گیاه خواهد شد.

وجود مقدار بیش از اندازه مس موجب محدودیت در جذب روی، آهن و منیزیم می شود.

B (بر)

بر در ساختار سلول گیاهی مانند غشای سلولی و دیواره سلولی، گرده افشانی و لقاح در گیاهان نقش دارد.

کمبود این عنصر پیچیدگی و کم شدن رشد سرشاخه ها را پدید می آورد و موجب افزایش بافت چوب پنبه ای در گیاهان می شود.

ازدیاد بر در خاک موجب تغییر رنگ گیاه و مرگ برگ ها خواهد شد.

در آخر :

هر عنصر در بخشی از گیاه کاربرد دارد و وظیفه ای را انجام می دهد. برای استفاده بهتر از عناصر موجود در خاک و مصرف بهینه کودها بهتر است از آمایشگاه خاک کشاورزی اسفاده کنید و حتما پارامترهای آن را با فردی مطلع در میان بگذارید.

برای پیدا کردن آزمایشگاه و بررسی نمونه ی آزمایش خاک کشاوزی خود می تونید از لینک های زیر استفاده کنید ما لیست تمام آزمایشگاه ها رو براتون قرار دادیم.

لیست آزمایشگاه های آب و خاک دولتی

لیست آزمایشگاه های اب و خاک خصوصی